نوشتجات

نوشتن و ننوشتن, انتخاب بین زنده ماندن و مُردن است.

نوشتجات

نوشتن و ننوشتن, انتخاب بین زنده ماندن و مُردن است.


+ خانه  
+ نظرات در معرض ديد عموم قرار نمي‌گيرند. + گاهي مطلبي بارها دچار تغيير مي‌شود. + جمله‌ي سردرِ وبلاگ از يحيي قائدي‌ست.

یه مرغ سرخ پا کوتاه یکهو میون گندما دونه ای مثل طلا می بینه و می خواد که گندمو بکاره. داد می زنه: آی کی میاد گندم کاری؟ هیچ کس نمیاد. نه سگه، نه اردکه، نه گربه هه. خلاصه مرغه دونه رو می کاره، دونه تبدیل به خوشه می شه. وقت درو باز می گه: کی میاد بریم درو. هیچ کس نمیاد. موقع جدا کردن کاه از گندما بازم هیچکی نمیاد. مرغه تنهایی گندما رو می بره به آسیا آرد می کنه. بوی نون که تو باغ می پیچه سر و کله ی تنبلا پیدا می شه.
این داستان منظوم، موضوع آشنایی داره اما چیزی که باعث شد از این کتاب خوشم بیاد آخرشه. مثل بقیه ی کتابا مرغه دلش به حال بقیه نمی سوزه و بهشون نون نمی ده. بعدشم نصیحت نمی کنه که واسه ی دفعه ی بعد یادتون باشه کمک کنید. خیلی معقول، نونشو بر می داره می بره می ده به جوجه هاش.

پ.ن: مجبور شدم یه ماژیک مشکی بردارم و نوک مرغ سرخ پاکوتاه، گرد و قلمبه نوک سیاه، را دوازده بار سیاه کنم. تصویرگر نوکش را هم مثل بدنش سرخ در نظر گرفته بود.

* مرغ سرخ پاکوتاه، پروین دولت آبادی، تصویرگر: آراپیک باغداساریان، انتشارات علمی و فرهنگی


گزیده هایی در روایت «مرگ و دیگر چیزها»، از شش دفتر شعر غادة السمان: زنی عاشق در میان دوات - ابدیت، لحظه ی عشق - رقص با جغد - معشوق مجازی - غمنامه ای برای یاسمن ها ( هر پنج کتاب از نشر چشمه) - دربند کردن رنگین کمان (نشر نقره) - ترجمه ی عبدالحسین فرزاد

برای من اهمیتی ندارد / بید مجنون بکاری یا سپیدار / که وقتی مردم بر قبرم سایه بیفکند / برای من اهمیتی ندارد / که قبرم را با گل های سرخ تزیین کنی / یا بر آن گیاهان کوهی و خار بگذاری / زیرا براستی من هرگز در آنجا مدفون نیستم / مرا بعد از مرگ درون کتاب هایم می یابی / مهراس! / با شبح من در لابه لای اوراق کتابهایم / دوست باش.
آن گاه که در گذشتم / جسم تهی ام را چون پوست بسوزان / و خاکسترم را درون ساعت شنی تعبیه کن  / و آن را روی میز تحریرت بگذار / تا به یاد آری که عمر کوتاه تر از آن است / که در گریستن بر من / بر باد شود / پس ای یار / زندگی کن / به خاطر بزرگداشت مرگ من.
من زنی عربم / در زیر صحراهای جاهلیت / زنده به گور بودم / و در عصر راه رفتن بر سطح کره ی ماه / من همچنان زنده به گورم در زیر ریگزارهای حقارت موروثی.
هنگامی که پروانه / طعم پرواز آزادانه را می چشد / هنگامی که نشئه ی حرکت بال هایش را / در هوا می شناسد / هیچ کس نمی تواند / او را به پیله اش بازگرداند / و قانعش کند که کرم پیله بودن / برایش بهتر است.
جغدی را دیدم / که مردم را به فال بد می گرفت / و پیپ خود را می کشید.
چونان چشمه ای / که به دست نمی آیی / مگر آنکه روان شود.
رویا باید که همواره در دوردست باش / همچون بارش برف بر فراز بلندی ها / تا واقعیت چرکین روزانه / آن را پی مال نکند.
می بینم چشمانت را، لبانت را، بازوانت را / و تنت را / اما تو کجایی؟ / که تو را سخت گم کرده ام.
گریزگاه کجاست؟ / در حالی که چشمانت در برابر من است / و فراقت پشت سر / و زیستن با تو و بی تو / محال.
آیا آن ستاره که فرو شد / دیگر بار در جای خود بر آسمان بر می آید؟
آنان که روزگارانی دراز / آبستن شب اند / چون به آرزو عاشق باشند / خورشید می زایند.


گزیده هایی در روایت «جنگ»، از شش دفتر شعر غادة السمان: زنی عاشق در میان دوات - ابدیت، لحظه ی عشق - رقص با جغد - معشوق مجازی - غمنامه ای برای یاسمن ها ( هر پنج کتاب از نشر چشمه) - دربند کردن رنگین کمان (نشر نقره) - ترجمه ی عبدالحسین فرزاد

می روی سیب بخری / چون با سیبی باز می گردی / زنت را گم می کنی / و او را پاره پاره پشت سر می گذاری / بر دروازه ی بیمارستانی که باران آتش / آن را ویران می کند.
بمباران آرام شده است / و بوی باروت پراکنده / ما از حفره ها بیرون می آییم / سوسک ها، موش ها و ما.
در پشت من / موشک های هسته ای از یک سو در شتاب اند / و خنجر های ابتدایی قبیله ام از سویی دیگر / پس گریزگاه کجاست؟
آسفالت را حفره حفره کرده است / انفجار بمب ها / و توپ های کالیبر 120 و 155 / و خمپاره های 75 و 82 / هر گاه پایم به درون حفره ای می لغزد / دوباره آن صدای فراموش نشدنی را می شنوم / صدای انفجار خمپاره را / در پرتو نور غمبار ماه / من و تو در این دکور موحش در حرکتیم / به تو تکیه کرده ام / و از درخت تنت / شاخه های مهربانی مرا در برگرفته اند / ما می رویم / و تابلوهای نام خیابان ها، بر فراز جنازه ها برپاست / دستم را در دستت پنهان کرده ای / و مرا در خود گرفته ای / آری جنگ است / و نور ماه / پرده ای را ماند خوفناک / که بر محتضران فرو افتاده / مرگ از ترس به خود می لرزد / خیابان های بیروت ترسیده اند / و در زیر گام های شتابان و ترسان ما / می دوند / چون سرهای ما به هم نزدیک می شود / صدای ده ها سلاح را می شنویم / که از آنها صدای گلنگدن می آید / و به ما هشدار می دهد / صدها گلوله آماده برای رها شدن اند، با اشاره ی انگشتانی بی باک / ما به هم می چسبیم / برای جمجمه ی من و تو / تنها یک گلوله کافی است.
چشمانم را می گشایم / بر اسرائیل که بر طبل جنگ می کوبد / و چشم هایم را می بندم / بر امریکا که بر طبل جنگ می کوبد / زندگی گنجشکی میان دو انفجار است / و یکی دو واژه بر یک سطر / اگر عشق تو نمی بود / باور نمی کردم که زیسته ام.
من زندگی را نزیسته ام / تا سزاوار مرگ باشم! / من قرنی دیگر می خواهم / تا در سیاره ای بدون جنگ / بدون قحطی و کشتار / و بدون پاره شدن لایه ی اُزُن و آلودگی و وبا / به خاطر عشق و شادی بزیم.
درمانگاه ناوهای هواپیما بر / تو را از «وبای صلح» / همچون هر اشغالگری دیگر / درمان خواهد کرد / مادام که نمی دانی / در برابر کوبش طبل های جنگ / قلبت را در کجا / پنهان کنی.
فرزند زن خدمتکار به جنگ رفت / و به خاطر وطن جان داد/ پیشوای معنوی به مجلس ختمش رفت / و با خطبه ای غرا در رثای او سخن گفت / مردم در زیر نور فلاش های خبرنگاران برایش کف زدند / و تصویرش بر صفحه ی تلویزیون ظاهر شد / در حالی که تبریک و تسلیت می گفت / در اوج نشئه ی عزاداری / به جای عکس شهید / عکس او را بر دیوار خانه ی شهید آویختند.
از میان جنگ، زنی دیگر بیرون آمدم / و تو را در پس خاکریزهای به جا مانده / پشت سر گذاشتم / با توده ای از خمپاره های خالی / که باد شبانگاهی از درون آنها / صفیرزنان می گذرد / آتش و گرسنگی / مرا از تو تطهیر کرد.


گزیده هایی در روایت «عشق»، از شش دفتر شعر غادة السمان: زنی عاشق در میان دوات - ابدیت، لحظه ی عشق - رقص با جغد - معشوق مجازی - غمنامه ای برای یاسمن ها ( هر پنج کتاب از نشر چشمه) - دربند کردن رنگین کمان (نشر نقره) - ترجمه ی عبدالحسین فرزاد

در خون من، نسل های زنان زنده به گور / شیون می کنند / من اما / بر این پای می فشارم / که تو را در زیر نور خورشید / و بر چشم انداز نیزه های قبیله / دوست بدارم.
مادام که ما را / فردایی نیست / چرا روزگار عشقمان را نزییم.
نزدیک مشو، دور منشین / کوچ مکن، به من مپیوند / مرا تباه مکن، مرا خمیده مساز / ما باید / که پرواز کنیم / چون دو خط موازی با هم / که به هم نمی پیوندند / که نیز از یکدیگر دور نمی شوند / و عشق همین است .
بزودی تو را به عقوبتی گرفتار خواهم کرد به یاد ماندنی / بزودی دوستت خواهم داشت.
ای مرد! / با تو از کرم ابریشم خزنده / به پروانه ای بدل می شوم / که با حریر خویش پرواز می کند.
با تو دریافتم که خاکستر، اخگر می شود / و آب برکه های گل آلود ِ باران ِ گذرگاه ها / دوباره به ابر بدل می شوند / و گل های پژمرده در ظروف سیمین تالارها / به غنچه های کوچک در کشتزاران خویش باز می گردند.
عشق ما مدیون تاریکی است / چه اگر ظلام نمی بود / من در تاریکی خویشتن / بر نور حضورت دل نمی باختم.
عشق ما رنگین کمان است / که به خورشید می گوید / بسیار درخشان مباش / که من خواهم رفت / و به تمامی پنهان مشو / که من خواهم رفت / من آن عشق بزرگم / که وصال بزرگ و فراق بزرگ / مرا خواهد کشت.
زن فالگیر آمد و کف دست مرا گرفت / تا طالعم را بخواند / به او گفتم طالعم را بخواند / اما در کف دست تو.
دموکراسی؟ / آری حتما / اما با زنی دیوانه چون من چه می کنی / که پیاپی / به دیکتاتوری عشق تو رای می دهد!
از نخستین گزش / به عشق ایمان نمی آورم / اما می دانم که ما پیشتر / یکدیگر را دیدار کرده ایم  / سایه ات پیوسته، به سایه ی من می پیوندد / در گذر روزگاران / در میان آینه های ازلی و مرموز عشق / من همواره از تو سرشارم / در خلوت قرن های پیاپی.
هنر عشق این است / که عاشق آگاه باشد / حتی هنگام مردن / و بر گستره افق بنویسد / بدرود!
به تو معتاد شدم و کار آخر شد / سوزنی زرین و مخدر / حضور تو را در شریان های من می کارد.
زبان، ابزار سوءتفاهم است / تنها سکوت / زبان عاشقان است.
غیاب تو / خود / حضور است!
مرا لمس کن / تا از زنی یخین / به جویبارهای جنون بدل شوم.
آهسته، آرام، دستت را بر من بگذار / و همچون روزگارت / مرا سخت مفشار / که در میان انگشتانت درهم می شکنم / بیش از این نزدیک میا / بیش از این دور مرو.
دوستت می دارم / اما خوش ندارم که مرا دربند کنی / بدان سان که رود / خوش ندارد / در نقطه ای واحد از بسترش  اسیر شود / مرا دوست بدار / آنچنان که هستم: / لحظه ای گریز پا.
بزودی از تو بیزار خواهم شد / زیرا تو آن مردی هستی / که شاید براستی / دوستت بدارم.
که را یارای آن است / که در بستر، خویشتن رها کند / در حالی که می داند / خاطرات آن خنده ها در این بستر / از زانوانش بالا می آید / آن گاه متراکم می شود / بر فراز سینه اش / چونان سنگ لحد ./ که را یارای آن است / که پیراهن پشمینی بپوشد / که در آستینش/ پر ِ کاهی از زمستان گذشته مانده باشد / این کاهی است که کمر فراموشی را شکسته است.
در آن لحظه که خورشید با تمامی نورش / در دریا فرو می رود / من بیدار می شوم / تنها عشق تو مرا از روزمرگی شبانه / با شب زنده داری بیرون می کشد.


گزیده هایی در روایت «مرد ِ جاهلیت»، از شش دفتر شعر غادة السمان: زنی عاشق در میان دوات - ابدیت، لحظه ی عشق - رقص با جغد - معشوق مجازی - غمنامه ای برای یاسمن ها ( هر پنج کتاب از نشر چشمه) - دربند کردن رنگین کمان (نشر نقره) - ترجمه ی عبدالحسین فرزاد

افسوس  / که تو با من آتش افروختی / بی آنکه بدانی / من پاره ی تو بودم.
می گویی: دوستت دارم / و من به کبوتری تشنه بدل می شوم / که بر کارد گلوگاهش عاشق است / و در همان لحظه نیز از آن می هراسد.
دستان گشاده ات را به سویم / دوست می دارم / اما از این دام / دانه ی گندم رویاها را / بر نمی چینم.
مباد که به تو اعتماد کنم / آنگاه که دستانم را فشردی.
بر دیوار اتاق خوابت میخ می کوبی / به جای آویختن عکسم / خودم را بر دیوار می آویزی! / چگونه از پرواز شبِ آزادی / و اسرار آویخته در بال هایم / شانه خالی کنم!
اینکه یک خانه ما را در برگیرد / اما یک ستاره ما را در خود جای ندهد / جدایی همین است.
آنگاه که مرا می ستایی / در آیینه به طاووسی ماننده ام / و آنگاه که با من می ستیزی / به خفاشی بدل می شوم / از من هر چه که می خواهی / می توانی ساخت / به جز طوطی.
صدایت می زنم / پاسخم نمی دهی / تا با هم شعله ور نشویم.
چگونه مشاجره کنیم / وقتی تو ترجیح می دهی به خیارت نمک بیشتری بزنی / و برای بسترت بالشی بهتر می خواهی / و زنت را با سرینی بزرگ تر.
با «غیرت» / از سفینه ی فضایی ات / به عصر حجر باز می گردی / تا با چماقت در جنگل / مرا تعقیب کنی / در میان دایناسورها، آتش فشان ها، توفان ها و کشتی نوح.
آنگاه که با من چون شبح رفتار می کنی / شبح می شوم / و غم های تو از من عبور می کنند / همچون اتومبیلی که از سایه می گذرد / آن را می درد و ترکش می کند / بی آنکه ردی بر جای بگذارد، یا خاطره ای.
روز اول / زنی بیوه از ساحل رود سِن گذشت / او غرقه در سیاهی شیون می کرد / روز دوم / زنی بیوه از ساحل رود سِن گذشت / او غرقه در سیاهی لبخند می زد / روز سوم / زنی بیوه از ساحل رود سِن گذشت / او با دریاها قهقهه می زد / و پروانه ها و گل ها را بر تن کرده بود.
اینکه دوستم می داری / یا دوستم نمی داری / مساله این است!
از من می خواهی / که جامه ی کریستین دیور بر تن کنم / و خود را به عطر شاهزاده ی موناکو / عطرآگین سازم / و دایره المعارف بریتانیکا را حفظ کنم / و به موسیقی یوهان برامز / گوش فرا دهم / به شرط اینکه / همانند مادربزرگم بیندیشم! / از من می خواهی که پژوهشگری / چون مادام کوری باشم / و رقاصه ای دیوانه در شب سال نو / چونان لوکریس بورگیا / بدین شرط که / حجابم را همچون عمه ام حفظ کنم / و زنی عارف باشم چون رابعه ی عدویه؟!
من این دوستی کسالت بار میان مان را نمی خواهم / دوستی میان دست و مسواک / که هر روز با او همآغوشی می کند / بی آنکه رنگش را به خاطر داشته باشد! / نمی خواهم که در بیشه های شب من / قدم بگذاری / چونان کارد / که در قلب کاهوی تازه در آمد و شد است.
شبم را با نوشتن برای تو / می گذرانم / سپس روز بعد را چنین سپری می کنم: / همه ی واژه ها را یک یک پاک می کنم! / زیرا چشمان تو  / دو قطب نماست / که همواره سویی را می نمایانند / دریاهای جدایی را!
رد سم هایم را / بر یخ قلبت بر جای می گذارم / و شیهه می کشم بدرود!


گزیده هایی در روایت «وطن»، از شش دفتر شعر غادة السمان: زنی عاشق در میان دوات - ابدیت، لحظه ی عشق - رقص با جغد - معشوق مجازی - غمنامه ای برای یاسمن ها ( هر پنج کتاب از نشر چشمه) - دربند کردن رنگین کمان (نشر نقره) - ترجمه ی عبدالحسین فرزاد

هنگامی که از دمشق کوچ می کردم / پدرم در سکوت در دلم نجوا کرد: / دخترم هر جا که می خواهی برو / اما همواره از یاد مبر که از کجا آمده ای / دور کره ی زمین گشتم / و مانند کودکان قصه ها / مخفیانه پشت سرم / سنگ ریزه های سفید می انداختم / که از وطنم در ساکم آورده بودم.
من سفر می کنم در حالی که بر یک شانه ام ساکم آویخته است / و شانه ی دیگرم را مأمور گمرک گرفته است / و در فرودگاه های سه قاره فریاد می زند: / در چمدانت چه چیزی پنهان کرده ای؟ / در چمدانم / عشقی را پنهان دارم / که هرگز از یاد نخواهد رفت / چمدانم چون کلاه شعبده بازان است / آکنده از خرگوش ها / و دستمال های رنگارنگ برای وداع / و اشک های پنهان و گُل ها و هق هق ها / در چمدان من تعویذی است: / مشتی از خاک لبنان / و سقفی از قرنیزهایش / برای دلم.
در وان مرمرین فرو می روم / سراسر پوستم طعم آب را می چشد / معجزه ی کوچکی را کشف می کنم / که نامش صابون عطری است / و بخار را تسبیح می گویم / پاریس، در زیر پنجره / به نور و عاج و طلا و رنگین کمان / آراسته است / تنم را خشک می کنم / تنم را با حوله ی حریر و مطرز به آتش بازی / خشک می کنم / و به گردنم عطر می زنم / آنجا در گردنم کلیدی آویخته / چسبیده به استخوان سینه ام / چنان که گویی ادامه ی استخوان من است: / کلید خانه ام در بیروت.
ساییده ی کوکائین بر روی خوراکم مریز / تا با خلسه ای شعله ور شوم / دلشدگی ِ مرا، پاره ی نمکی / از صخره های دریابارهای لبنان بسنده است / که به پرواز درآیم / و در هوا اوج گیرم.
ای دمشق! / برای من غمگین مباش / من نور و عشق و شادی را شناختم / و سفر می کنم / از ستاره ای به ستاره ای / از زخمی به زخمی / و از حریقی به زلزله ای تا سقوطی.
کارت های تبریک عیدم را / همچون منشورهای عشق / به وطن عربی ام می نویسم / و صادقانه می گویم: / در قرن دیگر دوستت خواهم داشت.
من سنگ پشت نیستم / وطن من صدفی نیست / تا آن را بر پشت خود بپوشم / و هر جا که می خواهم بروم / من پرنده ی سپید نوروزی نیستم / که به هر جا پرواز کنم / و بهاران به آن کوچ کنم / و بگویم: این وطن من است! / من فیل نیستم / که تنها برای مردن به وطنش بر می گردد / من پروانه نیستم که وطنش رنگ ها و فضاهاست / من نیکو می دانم / که از هزاران سال پیش زاده شدم / و می دانم کجا زاده شدم / چشمانم دو قطب نماست / که پیوسته رویش بدان سوست.
این دلتنگی مرا درهم می شکند / بدون لبنان / تبعیدی در هر جا.


گزیده هایی در روایت «غربت»، از شش دفتر شعر غادة السمان: زنی عاشق در میان دوات - ابدیت، لحظه ی عشق - رقص با جغد - معشوق مجازی - غمنامه ای برای یاسمن ها ( هر پنج کتاب از نشر چشمه) - دربند کردن رنگین کمان (نشر نقره) - ترجمه ی عبدالحسین فرزاد

عشق بزرگ من، نامش آزادی است / هدیه ی آزادی به عاشقان بی شمارش چون من / گیوتین ِ غربت است.
در شب کوچ / آتش در چمدانت شعله ور می شود / و خود به خانه ای بدل می شوی / که خانه ای را در خود ساکن می کند / و من تنها کوچ کردم.
اکنون از هواپیما فرود می آیم / و بر فرودگاه شهری جدید گام بر می دارم / در میان کارت های استقبال کنندگان ِ مسافران ِ مجهول / من در دستم کارتی دارم / و بر آن نوشته ام: / هیچ کس را نمی شناسم / در انتظار هیچ کس نیستم.
این آسمان فلزی پاریس / پاره پاره ام می کند / با دندانهای سگان هارش / و خورشید بی عطوفت و سردش / و من چونان علف شوره زار / در نمک غربت / خواهم سوخت.
در غربت / چیزی بیش از نیمکتی در پارک عمومی نیستی / که مردم رویش می نشینند، استراحت می کنند، بر می خیزند / تشکر می کنند و می روند.
آسمان و سقف مسافرخانه / بر سینه ام فرود می آیند / غبار سفر از موها و ناخن هایم برمی خیزد / اشک از چمدان هایم سرازیر می شود / چمدان هایی که / شتابان، خانه ام را / در آن ها در پیچیدم.
آیا باران نامنظم  و دیوانه را / تحمل کرده ای / در حالی که نقشه ات را / در کنار خیابان می خوانی / و اتومبیل ها / به صورتت گِل می پاشند / و تو راهت را نمی یابی؟
آیا طعم شهرهای بی خاطره را می شناسی / و محله های بی گنجشک را / و قطارهای بی ایستگاه را / که بر ریل های بی پایان اندوه / تو را سراسیمه و با شتاب می برند؟
در غربت شبحی هستم / دستم را دراز می کنم / تا بلیط سینما بخرم / اما فروشنده مرا نمی بیند / با نفر پشت سرم صحبت می کند / درهایی که خود به خود باز می شوند / وقتی که در آستانه ی آن می ایستی / به من پاسخی نمی دهند / و همواره قفل می مانند / اینجا بی وزنی ام را به من یادآور می شوند.
هرگز روزی یکی از آنان نخواهی شد / پس از سرزمین شان کوچ کن!


عمرم را سپری کردم
در حالی که در دستی قلم و در دست دیگر کفن داشتم
در دستی کلاشینکف و در دست دیگرم گل سرخ بود
در دستی گذرنامه و حافظه ام را
و در دستی دیگر بلیط هواپیما و آرزوهایم را برداشتم
اینک می خواهم همه ی این چیزها را به دریا بریزم
و با دو دست
تو را در آغوش کشم.


غادة السمان، زنی که کتابهایش  را به درختان تقدیم می کند، بدان جهت که قطع می شوند تا او بتواند به نوشتن ادامه دهد، و به باد تقدیم می کند بدان جهت که آزاد است! زنی که می گوید خطاهای بسیار کرده، خطاهایی که زندگی اش را نجات داده. و خود را جغدی می نامد که می داند چگونه دشمنانش را بترساند در حالی که خود بیشتر از آنها در هراس است.
در شش پُست بعدی ام با این جغد خواهم رقصید.


این کتاب شعری بلند و زیباست درباره ی احساساتمان و کسانی که دوستمان دارند!

وقتی غمگینی
تو را بغل می کنم
و می گذارم گریه کنی.
اشک هایت را در فنجانی آبی رنگ جمع می کنم
و گل های زرد را با آن آب می دهم
تا درشت تر و زیباتر شوند.

وقتی بترسی
دستت را در دست می گیرم
و آن را رها نمی کنم
تا زمانی که یکصد ستاره ی کوچک را
از آسمان قرض بگیرم
و این کلمات را با آن ها بنویسم:
جایت امن است.

وقتی تنهایی
قلبم را در سبدی می گذارم
و کنار در اتاقت حاضر می شوم
زیر لب زمزمه می کنم: دوستت دارم
تا تنهایی تو بال بگشاید
و همچون پرنده ای سبک بال
تا اوج آسمان پرواز کند.

و
وقتی سردت می شود ... وقتی بیمار شوی ... وقتی خسته هستی ... وقتی اوقاتت تلخ است ... وقتی گمشده باشی ... وقتی خوشحالی، آه وقتی خوشحالی ...

*وقتی تو خوشحالی، آیلین اسپینلی، ترجمه ی فراز پندار، از مجموعه کتاب های سفید ِ انتشارات فنی ایران


جک، یک سار سیاه است که در یک روز آفتابی تصمیم می گیرد سفر کند و دنیا را ببیند. از جنگل و تپه ها عبور می کند تا به دریای آبی می رسد. آن جا با جیم، مرغ دریایی آشنا می شود. جیم از او دعوت می کند تا به خانه اش در دهکده ی مرغ های دریایی برود. مرغ های دریایی، اولین باری است که یک پرنده ی سر تا پا سیاه می بینند.برای همین جک را دوست ندارند. تا اینکه یک روز جک در خانه ی دوستش صندوقی پر از کتاب می بیند. جیم می گوید که آن را کنار ساحل پیدا کرده و برای روشن کردن آتش از آنها استفاده می کند. جک می گوید که در دهکده ی آنها همه کتاب را می خوانند و بعد از آن هر شب یک داستان برای جیم می خواند. اول نوربرت کوچولو پشت پنجره ی خانه ی جیم پیدایش می شود. بعد مارت و ملیسا و بعدتر دسته ای از مرغ های دریایی که هر شب خودشان را آهسته به پشت خانه ی چوبی جیم می رسانند تا به داستان هایی که جک می خواند گوش دهند ... حالا دیگر مرغ های دریایی با لبخند به جک می گویند: «سلام»

*دوست من جیم، نویسنده و تصویرگر: کیتی کروسر، ترجمه ی شهلا افتخاری، نشر پیک ادبیات


یک روز راسو به ایزی گفت: زندگی خیلی خوب است. نه؟
ایزی جواب داد: اما ترسناک است.

ایزی دختر کوچولویی است که از تاریکی، سایه، عنکبوت، از افتادن و اشتباه کردن می ترسد. اما برعکس او، راسو عروسکش از هیچکدام اینها نمی ترسد. ( البته منهای جنگل که هر دوشان از آن می ترسند) وقتی راسو با ایزی هست، ایزی احساس شجاعت می کند. حتی می تواند برای نمایش مدرسه، روی صحنه برود و هول هم بَرَش ندارد. تا اینکه یک روز راسو گم می شود و ایزی مجبور می شود برای پیدا کردنش تنهایی برود زیر تخت که تاریک است و زیر اتاق شیروانی که عنکبوت دارد و خیابان که در آن سایه افتاده است. تا بالاخره راسویش را بالای درختی پیدا می کند (پیشی راسو را به دندان گرفته و بالای درخت رها کرده است). ایزی بدون اینکه از افتادن بترسد از درخت بالا می رود، راسو را بر می دارد و پایین می آید.

ایزی گفت: زندگی خیلی خوب است.
راسو گفت: آره، اما ترسناک هم هست.
ایزی گفت: نگران نباش من مواظبت هستم.

*ایزی و راسو، نویسنده و تصویرگر: ماری لوئیز فیتز پاتریک، ترجمه ی نسرین وکیلی، نشر مبتکران و پیشروان


بعد از روزها سر و کله زدن با اَتا (اسم خودش را اینطوری تلفظ می کند) برای یاد دادن اسم و صدای حیواناتی مثل گاو و گوسفند و الاغ و مرغ و خروس، با خودم فکر کردم، وقتی چنین حیواناتی را دور و برش نمی بیند طبیعی است که اسم و صداهاشان را با هم قاطی کند. عاقلانه است که اولویت آموزش را برای چیزهایی در نظر بگیرم که بیشتر با آنها در تماس است. مثلاً هواپیما را خیلی زود یاد گرفت. یکی دو باری توی آسمان دید و بعد هر بار که صدایش را می شنید زودی می آمد و می گفت «هَمُ پِما». یا پیشی که مَ او می کند و همیشه دور و بر سطل بزرگ سیاه سر پارکینگ، سر و کله اش پیدا می شود. این فکر اولین باری که برایش نقاشی می کشیدم هم به سراغم آمد. با خودم فکر کردم کشیدن یک رشته کوه و خورشیدی که از پشتش سر درآورده با رودخانه ای که از دلش بیرون زده و رسیده به تپه ای پر از گل و درخت، احتمالاً تصویر عجیبی است برای بچه ای که دور و برش نه کوهی می بیند، نه رودی. فکر کردم باید چیزهای دیگری بکشم. مثلاً خانه هایی چسبیده به هم و چند طبقه با پنجره و پرده یا خیابانی پر از ماشین و اتوبوس و موتور. وقتی ستاره ها توی آسمان یک دایره ی کوچک نورانی اند، شاید ستاره را هم نباید به شکل ترکیبی از پنج مثلث باریک بکشم. خودم را که جای اَتا می گذارم احساس گیجی می کنم.


ویسواوا شیمبورسکا: اگر با کسی که هیچ تعلق خاطری به او ندارید به سینما بروید می توانید راحت تر روی فیلم تمرکز کنید. اگر با چنین فردی به تئاتر بروید می توانید واقعا از اجرا لذت ببرید و اگر با چنین شخصی به سفر بروید می توانید جزییات بیشتری از سفر را به خاطر بسپارید. اما اگر با کسی که واقعا دوستش دارید همراه شوید دیگر قضیه فرق می کند. نگران هستید که مبادا رفتارهایتان پسندیده نبوده باشد یا نکند او را عصبانی کرده باشید و ... این سبب می شود که نتوانید روی چیزهای لذت بخش تمرکز کنید.

عروسک سخنگو، شماره 247 و 248، خرداد و تیر 91


بخش هایی که دوست داشتم از مجموعه شعر ِ «کولی: پیراهن تنگ یک خواب بلند» کیکاووس یاکیده، نشر قطره

مرا ببخش / که با دوریت زنده ام / هنوز.

تمامی ثروت من  / باد است / اسب ِ خواب ها و خیال ها.

مغرور، فروریختن آموخته ام / از آبشار ِ پیش ِ پای تو.

با تو / بر تکاپوی موج / برافراشته بادبان، / در هیاهوی بوران / ایستاده، / منم.

لبخندشان / چون سگان وحشی / حضور مرا می دَرَد / و من / دوستشان دارم / که نام تو را می دانند.

حرفت که تمام شد / به چشمان من خیره نشو / از حوالی باران / تا کمی بعد از آن / مردم شتاب می کنند / مردم باش.

تا نقش قلب بر سینه ات را روفو می کنم / فالی بخر.

من و تو / خاطرات درختان یک کوچه ایم .

فاصله ایست / همچون نگاه ما به درخت / درخت به ما.

هوایی است / رانده شده / از تکرار گشودن و بستن دری / که برای دیدن تو باز می شود.

پنجره ایست / که به چشمان تو باز می شود / جهان.

چقدر زمان کوتاه است / برای تفهیم آنچه به آن ایمان نداریم / به دیگران / به خودمان.

خلاصه ی راه می شود / طلوع، تو، غروب.

از ظهر تا غروب طول کشید / دشتی را شخم زدم / تا دفنش کنم / بدعادت شده بود / جلوتر از من راه می رفت تا زودتر به تو برسد / سایه ام را می گویم.

دیوار / روزنی است / برای ندیدن. / ندیدن / امکانیست / برای دوباره دیدن.

از سرریز حماقت هایت / نترس / کولی! / این تنها معنای توست.

چه خوب است / چیزی برای باختن / داشتن.

مردی که در ایستگاه نایستاده است / چتری ندارد / باران را نمی شناسد / چرا زندگی می کند؟

چهاردیواری خالی ام / به من پناه آور.

آن قدر بگویی برو / و کسی نباشد برود / آنقدر بگویی / و کسی نباشد بفهد می گویی /دست بردار.

خانه ی مادربزرگ / پرنده ایست / در آسمان کودکی.

شکافی است میان ما / با این همه در انتها به هم خواهیم رسید! / لبریز از حیرت / یکی می شویم / شرمگین ِ دشمنی ها.

صبح / از خواب بیدار شد / ظهر / عاشق شد / شب/ کودکی داشت.

باد / دوره گردی است / خریدار سکوت های ژرف / که میان دو فریاد خاموش / چشم می بندند.

شانه بر در سایید و آمد / مرگ / با چشمانی دو پنجره / به دریایی توفانی باز.

دردها و زخم ها آمده اند / تا میانشان گم شویم.

چه بیراهه های پرچراغ / که به هیچ نمی رسد / مگر به بیراهه ی دیگر.

به نشانی ِ جایی که زخم های خوب شده / از آنجا می آیند / می روم.

نیا / گلایه نکن / از آن زمان ها هم هیچ نگو.


از متن سخنرانی لیگیا بوژونگا هنگام دریافت جایزه ی آسترید لیندگرن:

... بگذارید بگویم من درست شبیه آسترید لیندگرن رفتار کردم. زمانی گفته بود: «هیچ کودکی، به جز آنی که زمانی خودم بودم، نمی تواند به من الهام ببخشد. لازم نیست حتما کودکانی داشته باشید تا بتوانید برای بچه ها کتاب بنویسید. نه، اصلاً، تنها چیزی که نیاز دارید این است که زمانی کودک بوده باشید و کمابیش به یاد بیاورید که چگونه بوده است.» خوشحالم که آسترید واژه ی «کمابیش» را به کار برده است ... باور دارم که خلاقیت دختر آهستگی است. خلاقیت بخشی از طبیعت است و برای پیشرفت به زمان نیاز دارد. دانه نمی تواند درست روز بعد تبدیل به گیاه شود. من به آهنگ طبیعت احترام می گذارم و دریافته ام که سبک پرشتاب زمان ما، و سرعتی که تکنولوژی و به خصوص ارتباطات با آن گسترش یافته است با طبیعت سازگار نیست.

شعر «قاتی» از بروس لنسکی ترجمه ی اکرم حسن
از در بالا رفتم
پله ها را باز کردم
لباس خوابم را خواندم
و دکمه های دعایم را بستم.
ملافه را خاموش کردم
و چراغ خواب را روی سرم کشیدم.
آخ، از دیشب که مرا بوسید،
همه چیز را قاتی کرده ام.

عروسک سخنگو، شماره ی 245 و 246


جمله: برای درک آنچه متفاوت و ناآشناست تلاش کنید.
تصویر: یه نی نی که نشسته نزدیک تلویزیون و داره با دقت تلی تابیز تماشا می کنه.
جمله: هر چیزی را محکم بگیری از دست می رود.
تصویر: یه نی نی که چون بستنیشو محکم تو دستش گرفته، بستنیش له شده و افتاده روی زمین.

جمله: خالی شدن را پرورش دهید.
تصویر: یه نی نی که روی لباس باباش بالا آورده.
جمله: می توان هر چیزی را مغلوب کرد.
تصویر: یه نی نی لخت، که پوشکشو درآورده و انداخته اونور.
جمله: کاملاً صادق باشید.
تصویر: یه نی نی پسر، که بی تفاوت به سرباز تفنگ بدستش، یه عروسک پارچه ای گل به سر را بغل گرفته.
جمله: درک دیگران یعنی دانایی.
تصویر: یه نی نی که داره به آرامی به صحبت های یه نی نی دیگه گوش می ده.

*راهنمای معرفت برای بچه ها، تصویرگر: کریس ریدل، متن: کریس نیلسون، ترجمه: نغمه امینی.


خدا می داند چقدر این یکی دو ساعت خواب بعد از ظهر بچه ها، برای مادرها مبرم و ضروری است. تمام روز دارم برای این یکی دو ساعت که فقط من و خودم  در آن هستیم، نقشه می ریزم. با خودم می گویم یک حمام جانانه می کنم.  مجموعه داستان کوتاهی را که شروع کرده ام، تمام می کنم. هر چند که داستان ها به اندازه ی کافی کوتاه نشده اند که دو ساعته بشود یک مجموعه شان را تمام کرد. وبگردی می کنم، فیلم می بینم.
قبلاً همینطور که با هم نقاشی می کشیدیم یا لگو بازی می کردیم فیلم هم می دیدیم. اما از بس توی این فیلم ها آدم ها دارند زار می زنند و فریاد، تازگی ها یاد گرفته وسط بازی با عروسک هایش، هی ادای گریه کردن درمی آورد. وقتی هم کار اشتباهی می کند و برایش توضیح می دهم که مثلاً نباید در نمکدان را باز کند و نمک ها را بپاشد روی زمین یا نباید سنگ های تزیینی توی شومینه را همه جای خانه پخش و پَلا کند، شروع می کند به صورت اعتراضی و بلند بلند اسم من را فریاد زدن در حالیکه که دستش را مستقیم به سمت من گرفته، که معنی اش این است که  ولم کن، انقدر گیر نده! نمی دانم این رفتارهایش ربطی به آن فیلم ها دارد یا نه اما تصمیم گرفته ام که دیگر وقتی با هم هستیم فقط کلاه قرمزی و این دِ نایت گاردن تماشا کنیم.
همه ی این نقشه ها را که می کشم، وقت خوابش می رسد. یک راهپیمایی نیم ساعته همراه با حرکات تاب دار را شروع می کنم، چند باری لالایی دریا دادور را می خوانم و بعد هم اسم همه ی بچه های دوست و فامیل را که مثلاً همه شان حالا دارند می خوابند، در قالب یک جور قصه لالایی ِ من درآری، بارها و بارها تکرار می کنم و هی جلوی آینه باز و بسته بودن چشمهایش را چک می کنم.
می خوابد و  با کلی شوق می گذارمش توی تخت و می آیم از اتاق بیرون. بعد می افتم روی مبل وسط حال و  دو ساعت سقف خانه را نگاه می کنم منهای وقت هایی که سرم را می گردانم سمت ساعت. خیلی زود صدای قژقژی می آید و یک بچه ی کوچولو سرش را از پشت دیوار بیرون می آورد و یکهویی می دود ته خانه. که یعنی من بیدار شده ام و زود باش بیا دنبالم و  بغلم کن و نازم را بکش.


دوست دارد مثل دیگران، خاله صدایش کنم اما برایم خیلی بیشتر از به قول خودش خاله ای دروغکی است. مهربانی های از ته ِ دلش، گرمای مهر مادرم را دارد. گره های ذهنم را که با جواب هایش باز می کند، شاگرد می شوم در مقابل استادش. با صراحت مخصوصش که درباره ی چیزی اظهار نظر می کند، به زنی مانند او بودن غبطه می خورم.
دارایی ام از او، خیلی بیشتر از این خاطرات بریده است که هر چه تلاش کردم نشد مثل یک نوشته ی مرتب و مربوط پشت هم آوردشان. تو اما تلاش کن به قدر این خاطره های بریده او را بشناسی.

همه چیز از کلاس های زبان دبیرستان شروع شد و زنگ تفریح هایش که با ما توی کلاس می ماند و سرود های انگلیسی  می خواندیم و بعد؛
شادمانیِ کاشف «لیلی و مجنون» اش  شدن در مدرسه. دفترچه ی خاطراتم که روز آخر مدرسه دستش جا ماند و پستچی برایم آورد. نامه ای که به صندوق پستی ِ آمده در کتابش فرستادم و  راز ِ چرایی ِ رفتنش از مدرسه مان:« .. بسیار رنج بردم ولی دیدم این رنج بهایی است که باید به خاطر صراحتم و فرار از ریا بپردازم.»*
بعد از سالها، دوباره دیدنش وقتی آب از سرازیری شیب ورودی پارکینگ گذشته و به کتابخانه اش رسیده بود وَ من که می ترسیدم داخل خانه شوم برای خاطر سگ درشت اندامی که می گفت در شبی بارانی به او پناه آورده است. دیدار دوباره به بهانه ی حراج کتابهایش در میانه ی پرستاری و ساعتی که کوک می کرد تا مرتب اکسیژن مادر را چک کند که مبادا به مرگ کریمانه از دست برود. جلسات شنیداری ِ شنبه ها یا شاید دوشنبه ها در خانه ی تازه اش. آشنایی با حلقه ی دوستانش. حضور صمیمانه اش با دوستان، در شب عروسی ام و عکسی که یادم رفت بگیرم. کنکاش های تلفنی مادرانه اش برای مطمئن شدن از اینکه انتخاب درستی کردم. شب خوابی های «ف» در بیمارستان پیش پدر بیمارش و شب ِخاطره انگیزی که تنهایی ام را به بهانه ی تعمیر کامپیوترش با او قسمت کردم. «طوفانهای زندگی» ِ محشرش که خیلی وقت است، شده است اولین هدیه ی من به تازه زوج های آشنا. آشنایی با مرد بزرگی که بسیاری از شک هایم را به یقین بدل کرد، از لابلای خطوط کتاب «دانه های تسبیح» اش. لذت طراح ِ سایت منی خزعل بودن، سایتی ساده و نه البته در خور ِ او، به لطف روزهای بطالت بارداری ام. عید دیدنی رفتن های هر ساله و طعم بکر شیرینی های خانگی اش. ایمیل های یکشنبه ها که روز اینترنت است! و بالاخره شادی و شوق ِ حضورم در آخرین کتابی که به لطف ارشاد، زیر چاپ نخواهد رفت.
ش: شیدایی و عشق و خودضمیری
ا: آرامش و بالیدن و یک کم از دلیری
د: دلرحمی و امید وصال و خوش مسیری
ی: یمنی است که شادی آفریند، عشقی است نمی گذاردت بمیری.

* بخشی از نامه ای که در پاسخ به نامه ام بدستم رسید.


بخش هایی که دوست داشتم از مجموعه شعر ِ «سیاهه ی من» حسین سناپور، نشر چشمه

زنم معشوق اش را به کالسکه گذاشت / و کالسکه را به من سپرد / با معشوق اش از ادبیات حرف زدیم و از فلسفه / حرف زدیم و بر میانه ی اتوبان ها و تیررس چراغ قرمزها راه رفتیم / آن قدر رفتیم تا بزرگ شد / آن وقت زنم را ترک کرد و او را با مادری ِ ناتمام اش / و با شهوت ِ جوان خواه اش / تنها گذاشت / و مرا با همه ی این ها.

همه سراسیمه رسیدیم / اما کمی دیر / شاید دو یا سه سال ... چشمان اش را بسته بود / چند ساعتی بود که چشمان اش را بسته بود / بر همه ی آدم ها و برادرها ... بر همه ی دروغ ها و لب خندهای زهردار ... دراز کشیده بود و / زردی کف پاهاش را نشان مان می داد / این طور همه ی عریانی و ساده گی مردن را / رو به ما گرفته بود.

در شب دریایی که تویی / من کاش فانوسی بودم / نشسته بر کناره ات / تا مگر قایقی که تویی / کُنده چوبی را که من ام / پیدا کند / نشانده بر ساحل / ساحلی که تویی / برای خُفتن ِ گاه به گاه موجی / که من ام.

دوست ات دارم / آن طور که قاصدک / باد را.

روز / نه از پرنده / نه از درخت / که از روشنای پوست تو / آغاز می شود / بند بند / از انگشتان ات بالا می رود / تا در روشنای چشم ات / داغ ترین خورشید همه ی فصل ها / عمود / بر من بتابد.

چهره اش آشنا نیست این راننده؟ / خشونت نگاه پدرت در چشم هاش نیست؟ / نه، نیست. / نمی تواند بترساندم آن طور که حرف زدن یادم برود / اما این لب خند دختر صندوق دار ِ پیتزا فروشی / با آن چال گونه اش / شاید از خیابان گردی های جوانی ات بیاید! / نه! / چالی که به زحمت بیرون آمدم ازش / عمیق تر از این حرف ها بود / اما توی این کلاس / شاید سر و دست تکان دادن شاگردی / کسی را به یادت بیاورد / که ذره ذره گم اش کردی / توی نه هایی که باید می گفتی و نگفتی / یا توی کت و پیرهن هایی که نمی خواستی و پوشیدی ...

اشتهام برگشت / فقط دو روز بشقابم از مرگ پر بود / و کله ام به جاهای نیمه تاریک سر می کشید / حالا باز کلنجار می رود با قیمت های گران / با وسایل نیمه خراب خانه گی / با همه ی چیزهایی که دو روز تمام / غبار روشان می ریخت و می ریخت.

نگذار خودم را این تو حبس کنم / دوباره به ام دروغ بگو / تا بیایم بیرون / بگو که تا دو ماه دیگر درست می شود / یا دو روز دیگر / یا با یک تلفن / یا یک لبخند / بگو که این ها رفتنی اند / که می رویم مسافرت / خانه می خریم / جوایز قرض الحسنه را برنده می شویم / برای دخترمان شوهر نجیب ِ پولدار پیدا می کنیم / و برای پسرمان خانم دکتری که آفتاب مهتاب هم ندیده باشندش / بگو تو با من ازدواج می کنی / و دوباره و دوباره خواهی گفت که دوست ام داری / بگو که می شود باز / از طعم بوسه یی مست شوم / و جهان دوباره همان چرخ و فلک گردنده شود / که مرا می برد و می برد / به جایی که هیچ نیست ... جز شیرینی تو و دروغ هات / تا تاب بیارم، بمانم، بخندم! / بگو / باز به ام دروغ بگو!

چه قدر دوریم ما از هم / به قدر دو عشق / دو هزار خاطره / از هزار کوچه / و چند صد بوسه / زیر باران های گاهی تند / برای تو / گاهی آرام / برای من / و نگاهی خمار یا سودایی / از چشم های گاهی قهوه یی، گاهی روشن / من می خواهم راه ببرم از چشمان ات / به آن کوچه ها / که تو هنوز نیامده بودی ازشان بگذری / اما من / زیر برف باران / با پاهای خیس ِ زق زق کن / به انتظار ایستاده بودم / برای چشم هایی که نیامد / ایستاده بودم / تا شاید روزگاری / دیگر عسلی هر چشمی بی تاب ام نکند / و تو به سرانگشت های من می آویزی، می پیچی / تا مگر گرمای تنی تب دار / در سرمای اتاق های خالی و ساکت را / دوباره پیدا کنی / نمی شود. / ما هر کدام / بن بست خاطرات خودیم / هزار خروار آجر ِ آواره گی های مکرر / با خیال تلخای لب های نامکرر.


در تولد بیست و سه!!! سالگی عروسک سخنگو، زری نعیمی مطلبی با عنوان «پا به پای اصغر فرهادی و ماهی سیاه کوچولو» نگاشته که بسیارخواندنی است. در آن از نگاه انتقادی ماهی سیاه کوچولو گفته است و الگوی ناگهان ِ ایرانی! از بزنگاه موقعیت گفته، جایی که پرده ها فرو می افتد و برهنه می شویم و از «زنده به گور» که قبلاً داستانی بود از صادق هدایت و حالا سبکی از زندگی شده است. از یک نیمه ی من ِ ایرانی اش گفته که سربلند و مغرور پا به پای اصغر فرهادی از پله ها بالا رفته است و آن نیمه ی دیگر که با لبی خندان و شاد، ماشینش را پارک کرده تا به دیدن اخراجی های سه برود.

- یک سرم با غرور و افتخار بلند است به خاطر «جدایی» و اصغر فرهادی، و یک سرم شکسته است به خاطر این نیمه ی دیگر ایرانی ام. نمی توانم این نیمه را انکار کنم. نمی خواهم آن را در غرور شگفت انگیز ِ پیروزی فراموش کنم. می خواهم چشمانم را برای دیدن، برای خوب دیدن باز کنم. این چیزی است که از ماهی سیاه کوچولو یاد گرفته ام: «من نه بدبین ام نه ترسو. من هر چه را که چشمم می بیند و عقلم می گوید، به زبان می آورم». وقتی اصغر فرهادی با دیگران دست می داد و قدم بر می داشت و بالا می رفت به این فکر کردم که پس می شود. پس می توانیم. پس ضروری است که در ایران بمانیم و کار کنیم. من ِ ایرانی، فرهنگ ایرانی، به این ماندن ها و ساختن ها نیازمند است.

عروسک سخنگو، شماره ی 243 و 244